Windawa

Windawa, Wenta (łot. i lit. Venta, ros. Вента, niem. Windau) – rzeka w północnej Litwie i w zachodniej Łotwie (Kurlandia). Długość – 346 km, z tego 178 na Łotwie, powierzchnia zlewni – 11 800 km², z czego 67% na Łotwie, 33% na Litwie. Windawa ma źródła w okolicach miasta Kurszany (Kuršėnai), w obwodzie szawelskim (Šiaulių apskritis) Litwy. Do Morza Bałtyckiego uchodzi w łotewskim porcie Ventspils. Główne miasta położone nad Windawą to Możejki, Kuldīga i Windawa (Ventspils). Najdłuższe dopływy to: Abava, Virvyčia i Varduva.

Wielkanoc

Wielkanoc na Litwie kojarzy się przede wszystkim z pisankami i obfitością potraw mięsnych na świątecznym stole. Nie znany tu jest jednak, poza Wileńszczyzną, śmigus-dyngus, a także “zajączek” czyli obdarowywanie dzieci łakociami i drobnymi prezentami.

Zgodnie z tradycją przez cały Wielki Tydzień trwają przygotowania do Niedzieli Wielkanocnej – wielkie sprzątanie i przyrządzanie potraw. Wszystkie ciężkie prace powinny być zakończone do nabożeństwa w Wielki Czwartek.

Na stole wielkanocnym nie może zabraknąć pieczonej cielęciny, szynki wędzonej i gotowanej, pieczonego boczku, pieczonej karkówki z ziołami, ćwikły i oczywiście pisanek. W wielu domach na Litwie dotychczas zachowały się naturalne sposoby malowania jajek – w wywarze z łusek cebuli, okładanie jajek źdźbłami i listkami trawy, a także malowanie woskiem.

Na litewskich stołach nie ma zbyt wielu wielkanocnych ciast. Do niedawna zazwyczaj piekło się tylko ciasto drożdżowe, a ostatnio coraz częściej można spotkać też mazurek i paschę.

Śniadanie wielkanocne trwa od rana do późnego wieczora, z przerwami na toczenie jajek.

Śmigus-dyngus jest znany i praktykowany jedynie wśród litewskich Polaków, na Wileńszczyźnie. Do tej pory na Wileńszczyźnie w świąteczny poniedziałek rolnicy skrapiają na znak dobrego urodzaju święconą wodą pole, a skorupki ze święconych jajek albo palą, albo zakopują w ziemi. Drugi dzień świąt jest też dniem odwiedzin i składania sobie życzeń.

Landwarów

13-tysięczny Landwarów (Lentvaris) należy administracyjnie do powiatu trockiego, ale tak naprawdę o wiele silniej związany jest z sąsiadującym od zachodu Wilnem. Początkowo nosił nazwę Pietuchowo, obecną nadano w 1939 r. W XVIIII w. był własnością Sapiehów, po 1850 r. – Tyszkiewiczów. Rozwinął się dzięki budowie stacji kolejowej w latach 1861–1862.

Najważniejszym zabytkiem Landwarowa jest efektowny i świetnie utrzymany pałac Tyszkiewiczów (Lentvario dvaro rúmai), w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora Graużys, specjalnie spiętrzonego na potrzeby tej budowli. Wiedzie do niego z miasta szeroka grobla, wysadzana starymi drzewami. Powstał w 1899 r. z rozbudowy wcześniejszego pałacyku neogotyckiego z 1850 r. W obecnej postaci prezentuje późny gotyk angielski z czasów panowania Elżbiety I, gdzie czerwona cegła ścian współgra z jasnym piaskowcem, użytym do obramowania otworów okiennych. Niezwykłym pomysłem architekta de Waegha są zwłaszcza kominy, przed opisaną niżej nadbudową pnące się wyżej; piękna jest także bogato zdobiona wieża. Niestety, ta urodziwa budowla została spustoszona w czasie I wojny światowej, wiele elementów przebogatego wyposażenia przepadło w Rosji, tylko nieliczne obiekty można obejrzeć w kolekcji muzeum na zamku w Trokach.

Park pałacowy (parkas) o powierzchni 12,7 ha, wytyczony w XIX w. przez znakomitego Francuza Edouard André i jego pomocników Bouissona i de Coulumba uważany jest za jeden z najpiękniejszych na Litwie.

Warto obejrzeć w nim wieżę – przebudowaną w XIX w. pozostałość zameczku z XVII w. oraz małą architekturę parkową – sadzawki, sztuczne strumyki, kaskady, mostki, sztuczną grotę itp. W pobliżu pałacu stoją budynki gospodarcze dawnego majątku, głównie z końca XIX w.: pawilony, obora, stajnia, młyn wodny. Jest też zdewastowany budynek przedwojennej kawiarni Riwiera.

Jeszcze jedną pamiątką po Tyszkiewiczach – ściślej po ostatnim ich przedstawicielu w Landwarowie, Władysławie Tyszkiewiczu – jest neoromański kościół Zwiastowania NMP (Viešpaties Apsireiškimo Švč. Mergelei Marijai bažnyčia), wybudowany w latach 1910–1935 przez Włochów Arrigo Boito i O. Bongi. Trójnawowa bazylika z żółto-czerwonej cegły z wysoką wieżą nawiązuje do mediolańskiego kościoła Matki Boski Łaskawej (Santa Maria delle Grazie), znanego jako miejsce przechowywania Ostatniej Wieczerzy Leonarda da Vinci.

Warto zajrzeć do ładnego wnętrza – uwagę zwraca tu zwłaszcza neoromańska polichromia, zaprojektowana przed wojną przez Jerzego Heppena, ale ukończona dopiero w 1942 r. przez Leonarda Tornwirta.

Do Landwarowa najlepiej dojechać pociągiem z Wilna, ponieważ jest tu węzeł kolejowy – przybywa aż 21–28 pociągów dziennie, w relacjach do Kowna, Trok, Olkienik, Oran i Marcinkaniec, a podróż tym środkiem transportu trwa tylko 19 minut.

Ejszyszki

Ejszyszki (Eišiškes), leżące niemal na samej granicy białoruskiej nad rzeką Wersoką, mają długie dzieje – wedle legendy był tu we wczesnym średniowieczu zamek litewskiego komesa Eijskisa (Eikšos), lennika żmudzkiego księcia Erdzwiłła. Rzeczywiście, jest tu – przy drodze nr 126 na Soleczniki Wielkie – obszerne grodzisko (piliakalnis), na którym być może w XII w. wznosiła się ta budowla. Podobno w 1171 r. pojawili się tutaj pierwsi w dziejach Litwy Żydzi (czy też Karaimi); dowodem na to miał być kamień nagrobny, opisywany jeszcze w 1798 r. W 1413 r. Ejszyszki stały się siedzibą starostwa. W kolejnych stuleciach rozwijały się jako punkt etapowy na szlaku Wilno–Kraków. Miasteczko, liczące dziś ok. 5 tys. mieszkańców, zachowało zabytkowy układ urbanistyczny oraz wiele obiektów typowej zabudowy małomiasteczkowej. Jego plan dzieli się jakby na dwie odrębne części, rozdzielone rzeką. Kluczowe miejsce zajmuje dawna targowica (turgaus aikšte), przypominająca, że Ejszyszki – w których w XIX w. 85% ludności stanowili Żydzi – słynęły niegdyś z jarmarków na świnie i konie. Najważniejsze z nich – „szosniak” i „dziewiętnik”, urządzano odpowiednio w szóstym i dziewiątym tygodniu po Wielkanocy. Najważniejszym zabytkiem jest kościół Wniebowstąpienia Pańskiego (Kristaus Žengimo â dangý bažnyčia; Bažnyčios g. 37), wybudowany w latach 1847–1852, w miejscu, w którym pierwszą świątynię ufundował w 1413 r. Witold. Wewnątrz klasycystycznej budowli, zaprojektowanej przez Teodora Narbutta, a nawiązującej do katedry wileńskiej efektownym sześciokolumnowym portykiem, zachowało się sporo z XVIII- i XIX-wiecznego wyposażenia, w tym obrazy: Wniebowstąpienie, Maria, Święta Trójca, Święty Kazimierz, Objawienie Ducha Świętego oraz Chrystus na Krzyżu. Imponująca dzwonnica ma 40 m wysokości. Na cmentarzu przykościelnym są stare polskie groby.

Transport

Litwa posiada dobrze rozwiniętą i funkcjonującą sieć dróg. W jej skład wchodzą zarówno drogi szybkiego ruchu (w tym autostrady) jak i drogi niższych klas. Samochodowe polsko–litewskie przejścia graniczne, to: Ogrodniki/Lazdijai i Budzisko/Kalvarija.

Transport kolejowy odgrywa dość znaczącą rolę jako środek transportu zarówno osób jak i towarów. Międzynarodowe pociągi umożliwiają dojazd z Wilna do Rygi, Moskwy, St. Petersburga, Mińska. Przez Wilno kursują także pociągi relacji Ryga-Lwów oraz Kaliningrad – Moskwa, St. Petersburg, Charków, Gomel, Odessa, Kijów, Brześć

Najważniejszą rolę w transporcie wodnym Litwy odgrywa port morski w Kłajpedzie, który ma połączenia z wieloma portami świata oraz terminal naftowy w Butingė. Port w Kłajpedzie posiada nowoczesne terminale promowe. Stąd do Niemiec, Szwecji, Danii odbywają się systematyczne rejsy transportujące ładunki i podróżnych.

Największy port lotniczy (międzynarodowy) znajduje się w Wilnie, są lotniska w Kownie, w Pałandze, w Szawlach.

geografia Litwy

Ponad połowę powierzchni kraju zajmują niziny. Największa z nich to Nizina Litewska. Rozciąga się ona wzdłuż dolnego biegu Niemna oraz jego dopływu – Niewiaży. Na wybrzeżu przechodzi w pas nizin nadmorskich, tworzących Nizinę Pomorską.

Obejmuje ona również północną część Mierzei Kurońskiej, oddzielonej od lądu Zalewem Kurońskim. Wybrzeże jest piaszczyste i podatne na zamulenie.

Niziny sąsiadują z wysoczyznami morenowymi. Od zachodu jest to Wyżyna Żmudzka, od południa – Wyżyna Sudawska, a od wschodu – Pojezierze Wileńskie.

Najwyższe wzniesienie kraju znajduje się w zachodnim krańcu Wału Oszmiańskiego w pobliżu Wilna na Wyżynie Miednickiej. Jest to Józefowa Góra (Juozapines), która wznosi się na wysokość 291 m n.p.m. Na wysoczyznach tych występuje wiele jezior.

Klimat panujący na Litwie to klimat umiarkowany . Im dalej na wschód kraju tym jego charakter jest bardziej kontynentalny.

Średnie temperatury stycznia wynoszą od -3°C na wybrzeżu do -8°C na północnym wschodzie. W lipcu natomiast najcieplej jest na wschodzie, a w okolicach Wilna średnia temperatura sięga 18°C.

Roczne sumy opadów wahają się od 550 do 600 mm. Wyjątkiem jest zachodnia część Wyżyny Żmudzkiej, gdzie przekraczają one 800 mm.

Główną rzeką Litwy jest Niemen. Około 3/4 powierzchni kraju znajduje się w obrębie jego dorzecza. Jego długość wynosi 937 km, z czego w granicach państwa wchodzi 468 km. Ujście ma charakter deltowy. Południowe ramię stanowi granicę z Obwodem Kalingradzkim. Inne większe rzeki to: Święta, Szeszupa, Niewiaża, Dubysa oraz Windawa.

Widocznym w krajobrazie elementem sieci hydrograficznej są jeziora. Na obszarze Litwy ich liczba dochodzi do około 3 tysięcy. Aż 80% należy do Pojezierza Wileńskiego. Są to na ogół niewielkie zbiorniki.

Największe z naturalnych jezior kraju to Dryświaty. Leży na granicy z Białorusią i liczy powierzchnię 45 km2 – czyli ponad dwa razy mniej od naszego jez. Śnadrwy. Z innych jezior można wymienić Dzisna, Duś oraz Wisztynieckie (na granicy z Obwodem Kalingradzkim).
Dodatkowo na Niemnie pod Kownem utworzono sztuczny zbiornik wodny o powierzchni 63 km2.

Na terenie Litwy znajduje się też wiele obszarów bagiennych, które jeszcze na początku XX wieku zajmowały 6% powierzchni kraju. Obecnie wiele z nich osuszono. Największy obszar zabagniony istnieje w delcie Niemna oraz w jej sąsiedztwie.

Największe przyrodnicze atrakcje turystyczne są zgrupowane w parkach narodowych. Park Auksztocki, Dzukijski, Trocki i Żmudzki chronią krajobraz jezior polodowcowych wraz z otaczającymi je wzgórzami morenowymi.

Ochroną objęta jest także Mierzeja Kurońska. Tutejsze ruchome wydmy od XV wieku zasypały czternaście wiosek, podobnie jak i większość rosnących na półwyspie lasów.

Wilno

Wilno (lit. Vilnius wymowa ^*, białorus. Вільня, Вільнюс, ros. Вильнюс, Вильна, łot. Viļņa, niem. Wilna, jid. ווילנע Wilne, łac. Vilna), stolica Litwy (do 1939 stolica województwa wileńskiego), na Pojezierzu Wileńskim, nad Wilią, u ujścia Wilenki; ośrodek przemysłowy; port lotniczy, węzeł kolejowy i drogowy; ośrodek kulturalny i naukowy, Uniwersytet Wileński (1579), Uniwersytet Polski w Wilnie (1998); cenny zespół obiektów zabytkowych wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1994; główny ośrodek nauki i kultury polskiej na Litwie.